Kripto sektöründe büyük dönüm noktası: ‘Travel Rule’ sahneye çıkıyor

Özgürlük ve anonimlik ruhuyla beslenen kripto ekosistemi, Travel Rule’la birlikte bambaşka bir sayfa açıyor. Artık kayıt dışı işlemler ve suç gelirleri eskisi kadar rahat hareket edemeyecek; çünkü bu kural, tıpkı bankacılık sektöründe olduğu gibi her bir transferin kayıt altında tutulmasının önünü açıyor.

Başlangıçta, “Blockchain ve kripto dünyası böyle kurallarla kısıtlanmamalı” itirazları yükselse de son yıllarda izi sürülemeyen pek çok yüklü transfer, düzenleyicileri daha sıkı önlemlere yöneltti. Özellikle Avrupa’nın öncülük ettiği bu yaklaşım, Türkiye’nin de FATF’in (Mali Eylem Görev Gücü) gri listesinden çıkması ile bir daha bu listeye girmemek için özellikle yeni düzenlemelerde yerini edindi.

Travel Rule nedir?

“Travel Rule”, Mali Eylem Görev Gücü (FATF) tarafından kara para aklama ve terörün finansmanıyla mücadele (AML/CFT) kapsamında ilk olarak geleneksel finans sisteminde uygulanan bir kuraldır. Temel olarak belli bir tutarın üzerindeki para/kripto varlık transferlerinde gönderen ve alıcı bilgilerinin tüm transfer süreci boyunca ilgili finansal kurumlarca paylaşılması ve doğrulanması gerekliliğini ifade eder.

Bu kural, başta bankalar olmak üzere finans kuruluşlarının transferlere ilişkin asgari gönderici ve alıcı bilgilerini “taşımasını” (transfer anında karşı kuruluşa aktarmasını) zorunlu kılar. Böylece, yasa dışı faaliyetlerden kaynaklanan gelirlerin finansal sisteme girişi veya terör finansmanı gibi riskli işlemler anında tespit edilebilir.

Travel Rule’a neden ihtiyaç duyuldu?

• Kripto varlıkların anonimlik veya yarı anonimlik sunması, suç gelirlerini aklamayı kolaylaştırabilir. Travel Rule ile transferlerde gönderici ve alıcı bilgileri paylaşılınca, yasal merciler şüpheli transferleri takip edebilir.
  
• Geleneksel finans dünyasında 1970’lerden beri benzer kurallar (ABD’de Bank Secrecy Act gibi) uygulanırken kripto sektöründe bu ölçüde net düzenlemeler uzun süre yoktu. Travel Rule, kripto ekosisteminde “hangi bilgilerin, hangi eşik tutarından itibaren, nasıl paylaşılacağına” dair ortak standart sağlamak için büyük önem taşıyor.
  
• FATF üyesi ülkeler, AML/CFT konusundaki uluslararası yükümlülükleri gereği Travel Rule ilkelerini yasal mevzuatlarına entegre ediyor. Böylece küresel çapta tutarlı ve birlikte çalışabilir bir finansal gözetim ağı oluşturulması hedefleniyor.

Dünyadaki uygulama örnekleri

Amerika Birleşik Devletleri

ABD’de “Travel Rule” uygulaması, Bank Secrecy Act (BSA) çerçevesinde yürütülür. FinCEN (Financial Crimes Enforcement Network) rehberleri uyarınca, 3.000 USD ve üzeri para veya kripto transferlerinde gönderen ve alıcı bilgileri toplanır ve belirli koşullarda paylaşılır. Kripto hizmet sağlayıcıları da “para hizmeti işletmesi (MSB)” olarak değerlendirildiği için AML/KYC denetimine tabidir.

Avrupa Birliği ve MiCA

Avrupa Birliği, kripto varlık hizmet sağlayıcıları için MiCA (Markets in Crypto-Assets) düzenlemesini çıkardı. MiCA’nın genel amacı, kripto piyasasında yatırımcı koruması, şeffaflık ve piyasa bütünlüğü sağlamaktır. Kara para aklama ve terör finansmanına karşı ise Transfer of Funds Regulation (TFR) revizyonlarıyla Travel Rule’ın uygulanması gündemdedir.

AB içerisinde, belirli bir eşiğin üzerindeki kripto transferlerinde kimlik bilgisi paylaşımı ve işlemin kaydedilmesi zorunluluğunun getirilmesi beklenmektedir. Bu eşiğin, 1.000 euro veya benzeri bir tutar olacağına dair taslak görüşmeler hâlen devam etmektedir. Eğer bu tutar netleşirse 1.000 euroyu aşan her kripto transferinde gönderici ve alıcı bilgileri ayrıntılı olarak paylaşılacak. Türkiye’de bu 15.000 TL olarak belirlendi (Bu oranın diğer ülkelere göre oldukça düşük olması taratışmaları da beraberinde getirdi). 

Türkiye’de Travel Rule düzenlemesi

Kripto Varlık Hizmet sağlayacıları 2021 yılında MASAK yükümlüsü olmuştu. 

Bu doğrultuda kripto varlıkların da dahil olduğu AML/CFT önlemlerini hızla güncellendi. Özellikle 25 Aralık 2024’de yayınlanan tebliğler, kripto varlık platformlarının (alım-satım borsaları vb.) “yükümlülerin” statüsünü daha da netleştirdi ve Travel Rule mantığını içeren hükümler getirdi.

Kimlik Doğrulama (KYC) zorunluluğu

Kripto platformları, kullanıcılarının kimliğini doğrulamakla yükümlüdür. Belirli bir eşik üzerindeki işlemlerde göndericinin ve alıcının bilgilerini (ad-soyad, adres, TCKN/kimlik numarası vb.) saklamak ve gerektiğinde karşı tarafa iletmek zorunda kalacaklar.

Travel Rule nasıl işlenecek?

Gönderici (Sender) bilgileri

• Ad-soyad / Şirket unvanı
• Hesap veya cüzdan bilgisi (örn. borsa hesabı, cüzdan adresi)
• Kimlik numarası veya pasaport/vergi kimlik no (bireysel kullanıcılar için)
• Bazı durumlarda adres, doğum yeri/tarihi gibi ek bilgiler

Alıcı (Beneficiary) bilgileri

• Ad-soyad / Unvan
• Hesap veya cüzdan bilgisi (bazen referans numarası)

Bu bilgiler, işleme konu tutar eşik değeri (15.000 TL vb.) aştığında eksiksiz şekilde karşı tarafa ve gerekli hallerde düzenleyici otoriteye iletilir.

Eksik bilgi durumunda

• İade veya reddetme: Alıcı kuruluşa eksik bilgilerle ulaşan transferler, karşı finansal kuruluşça geri çevrilebilir.
• Süreklilik halinde ilişki sonlandırma: Aynı kaynaktan devamlı eksik bilgiyle gelen işlemlerde, finans kuruluşları ilgili iş ilişkisini sınırlandırabilir veya tamamen sonlandırabilir
• Şüpheli işlem bildirimi: Transferler sırasında olağandışı durumlar (kimlik bilgilerinin tutarsız olması, yüksek meblağların sık tekrarlanması vb.) tespit edilirse, kripto varlık platformları MASAK’a “şüpheli işlem bildirimi” yapmakla yükümlüdür.

Sonuç

Travel Rule, kripto ekosisteminde uzun süredir beklenen ancak uygulanmasıyla beraber tüm dengeleri değiştirme potansiyeline sahip bir düzenleyici standart olarak sahneye çıkıyor. Suç gelirlerinin aklanmasına ve yasa dışı faaliyetlerin finansmanına karşı oluşturulan bu kural, finansal ve kripto transferlerinde gönderici ve alıcı bilgilerinin izini sürerek ekosistemde şeffaflık ve güven tesis etmeyi amaçlıyor.

Gelecek perspektifinde, ABD ve AB gibi küresel güçlerin FATF’nin Travel Rule rehberine hızla adapte olması, kripto sektörünün çok daha sıkı regülasyonlara tabi olacağının işaretini veriyor. Bu durum, uluslararası veri paylaşımı, API entegrasyonları ve blockchain analiz araçları gibi teknolojik yenilikleri beraberinde getirirken, veri gizliliği, siber güvenlik ve çoklu yargı alanlarında uyum gibi kritik meseleleri de gündeme taşıyor.

Öte yandan MASAK tebliği, Türkiye’de Sermaye Piyasası Kurulu listesinde faaliyet gösteren Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcılarının (KVHS) 25 Şubat 2025 tarihine kadar Travel Rule’ı sistemlerine entegre etmelerini şart koşuyor. Peki, Türkiye’deki şirketler bu kuralı bu kadar kısa sürede hayata geçirebilecek mi? Bu da sektörün önündeki en büyük soru işaretlerinden biri olarak öne çıkıyor.

Kısacası, Travel Rule, uluslararası finans güvenliği ve kripto varlık ekosisteminin sürdürülebilir büyümesi için önemli bir mihenk taşı konumunda. Uygulamanın başarısı ise küresel ölçekteki iş birliği, teknik altyapı yatırımları ve yerel düzenlemeler arasındaki tutarlılığa bağlı olacak.