Bitcoin çıktığında, eşten eşe para transferiyle ilgili tüm problemimizin çözüldüğünü düşünmüştük. Bitcoin’i para birimi olarak kullanmak ilk duyduğumuzda kulağa hoş gelse de bir günde %30-40 değer kaybedebilen ve kazanabilen bir varlığın ticarette ana para birimi olarak kullanılması çok zor.
İşte bu yüzden dolara endeksli stabil paralara ihtiyaç duyuyoruz. Bugün kısaca merkezi kripto para birimlerini, teminatlı stabil kripto para birimlerini ve algoritmik stabil kripto paraları konuştuktan sonra Near’ın stabil kripto parası USN’i detaylandıracağız.
Fiat’a, yani itibari para birimlerine dayalı stabil coin’ler, arkasında dayanak varlık olarak ülkeler tarafından çıkarılan para birimlerin yattığı stabil coin’lerdir. Genellikle bunlar, ABD Doları ile 1:1 oranında desteklenen varlıklardır.
İtibari para birimlerine dayalı stabil coin’lerin en büyüğü ve en popüleri Tether’dir (USDT). Dolaşımdaki miktarı bakımından onu takip eden bir diğer stabil kripto para da USD Coin’dir ve kısaltması USDC’dir.
İtibari paralara dayalı stabil coin’lerde fiyat oynaklığı, diğer stabil coin’lere göre minimum seviyededir. Aynı zamanda mekanizması, algoritmik ve diğer stabil coin’lere göre daha basittir ve kolay anlaşılır. Öte yandan bu stabil coin’ler, merkezi yapıdadır. Dolayısıyla üçüncü taraflara güven gerektirir. Ek olarak bazı stabil coin’ler, tutulan rezerv varlıkların gerçekten var olup olmadığı konusunda yeterli şeffaflığı sağlamayabilirler.
Şu anda en çok kullanılan itibari para destekli stabil coin’ler; Tether (USDT), USD Coin (USDC), Binance USD (BUSD), Pax Dollar (USDP), TrueUSD (TUSD), Gemini Dollar’dır (GUSD).
Tether, Tether Operations Limited tarafından ihraç edilir ve merkezi İngiliz Virgin Adaları’dır. USD Coin ise, Coinbase ve Circle adlı şirketlerin oluşturdukları Centre konsorsiyumu tarafından ihraç edilir. Konsorsiyumu oluşturan şirketler, ABD merkezlidir. Binance USD, dünyanın en büyük kripto para borsası Binance’in stabil coin’idir. BUSD, Binance’in Paxos ile iş yaptığı iş birliği sonucunda oluşturuldu. BUSD’ler, Paxos platformunda ABD Doları veya PAX ile 1:1 oranında desteklenir. Pax Dollar (USDP), Paxos şirketinin stabil coin’idir. BUSD’de de olduğu gibi ABD Doları ile 1:1 oranında desteklenir. TrueUSD (TUSD), ABD merkezli bir blok zinciri şirketi olan TrustToken tarafından ihraç edilir. Son olarak Gemini Dollar ise, ABD merkezli önde gelen borsa Gemini’a aittir.
2014 yılında Bitfinex ekibinin çıkarmış olduğu fiat destekli kripto para birimidir. Ekip 1 USDT karşılığında bankalarında 1 dolar tuttuğunun garantisini verir, en azından biz öyle umarız. Fakat geçmişteki şeffaflık raporlarını incelediğimiz zaman yeterli teminat tutup tutmadıklarından emin olamıyoruz.
En son yayınladıkları raporda yaklaşık 4 milyar dolarlık bir nakit tuttuklarını ve bunun USDT’nin market değerinin yaklaşık %5’ini oluşturduğunu görüyoruz. Tether’in rezervinin büyük çoğunluğunu oluşturan kıymetli kağıtlar, olası bir korku durumunda USDT’yi 1 dolara sabitlemede ne kadar başarılı olacak, bunu zaman gösterecek.
Tether’deki bu soru işaretlerinin üstüne çıkmış olan USDC, Circle ve Coinbase gibi iki teknoloji devinin kurmuş olduğu bir kripto para birimidir. Yine 1 USDC’ye karşılık, bankada 1 dolar tuttuğunu garanti ederek yola çıkan USDC, ilerleyen aşamada şeffaflık raporlarında belirttiği üzere bankada yaklaşık %61 oranında dolar tutmakta. USDC ve USDT stabil kripto para birimlerini yönetenler dilediği hesabı blacklist’e alarak kullanıcıların varlıklarını dilediği gibi dondurabiliyor. Bu da güven anlamında büyük soru işareti uyandırıyor.
Pax Dollar, Paxos şirketinin oluşturduğu fiat destekli bir stabil kripto paradır. BUSD ise Paxos şirketinin Binance için çıkarmış olduğu bir stabil kripto para. İkisi de Paxos şirketi tarafından oluşturulduğundan çok farklı olduğunu söyleyemeyiz.
Paxos şirketi, New York merkezli ve New York’taki kanunlara tabii. Rezervler yüksek sigorta puanı olan bankalarda tutuluyor ve her ay düzenli olarak denetleniyor. Regülasyonlar ve denetlenme açısından bakıldığında en güvenilir merkezi stabil kripto paralardan olan BUSD ve USDP için bankada tam olarak 1:1 oranında dolar tutulduğunu görüyoruz.
Merkezi stabil kripto paralarda belirli firmalara ve merkezlere güven gerekiyor. Bu da bir güven makinası olan blok zincir, için ne kadar uygun, tartışılır. Bunun dışında bu merkezlerin diledikleri gibi varlıkları dondurma yetkilerinin olması da ayrı bir problem. İşte burada merkeziyetsiz kripto para birimlerine ihtiyaç doğuyor.
Stabil coin’lerin bir diğer türü de çoklu varlıklarla desteklenenlerdir. Bunlar; birden fazla farklı varlığı teminat olarak kullanırlar. En bilinenleri Maker DAO’nun stabil coin’i DAI’dir. DAI; ETH, BAT, USD Coin, wBTC ve COMP gibi farklı kripto paraları teminat olarak kullanabilir.
Maker DAO, kriptonun en büyük kredi platformu desek yanlış bir benzetme yapmış olmayız. Kullanıcılar, kripto paralarını teminat gösterip DAI borçlanıyor ve eğer teminatın değeri borçlarının değerine düşerse, sistem teminatı satıyor ve DAI fiyatını stabil tutuyor.
Burada sistem, akıllı kontratlar üzerinden yürüdüğünden sadece kodlara güvenmeniz yeterli oluyor. Yer yer DAI’de dalgalanmalar oluyor ve bu dalgalanmaların önüne geçmek için DAI, USDC ile 1:1 swap imkanı sağlıyor. Bu haliyle DAI için merkeziyetsiz işleyen bir sistem denebilir ama USDC’yi rezervinde bulundurması bazı soru işaretleri doğuruyor. Yine de DEX’lerdeki (merkeziyetsiz borsa) likiditeye ve mimarisine baktığımızda DAI de güzel bir seçenek.
Algortmik stabil coin’ler; fiat (itibari para) destekli veya çoklu varlık destekli stabil coin’ler gibi herhangi bir varlık tarafından desteklenmeyen, değeri oluşturulan algoritmaya dayanan stabil coin’lerdir. Şu anda piyasadaki en büyük algoritmik stabil coin, Neutrino USD’dir (USDN) ve onu USDD izliyor.
Burada ise fiyat dengelemesinin önüne geçen şey algoritmalar. UST talebi artınca Luna yakılıyor, tersi durumda ise LUNA basılıp UST’nin 1 dolarda tutulması sağlanıyor. Fakat burada colleteral, yani bir teminat olmaması sistemi bir ölüm spiraline çekiyor. LUNA’nın piyasa değeri, UST’den daha fazla olabilir fakat UST’nin piyasa değeri kadar bir varlık çekilmeye çalışılırsa, neredeyse sonsuz LUNA basılır ve bu korkuyu daha da arttırır.
LUNA’ya talep yaratan şeyin UST’nin %20lik faizi olduğunu düşündüğümüzde korkunun bir yerde sistemi sıfırlayacağını öngörebiliyorduk. Nitekim geçtiğimiz günlerde de bu gerçekleşti.
Frax, Luna’dan farklı olarak rezervinin yarısını USDC olarak tutuyor. Rezervin diğer yarısı ise FXS olarak tutuluyor, Luna’daki sistemin aynısı burada da çalışıyor ve Luna’dan daha az riskli olsa da Frax’ta da benzer riskler olduğunu söyleyebiliriz.
USN, algoritmik veya teminatlı olarak nitelendirilemez. Sistem, çok detaylı kurgulanmış ve kendi içinde avantaj/dezavantajları var.
USN , Near ve USDT rezervi ile desteklenen bir stabil kripto para. Bu rezerv, on-chain arbitraj kontratı tarafından kullanılıyor ve sistemin peg’i korunuyor. Bu stabil para yönetimindeki DAO, en kötü senaryoda piyasadaki tüm USN’leri satın alabilecek kadar USDT rezervi tutuyor. Yani USN stabil parası, “overcolleteralized” yapıda geliyor. Yani USN, USDT ile %100 teminat oranında tutuluyor. Her 1 USN için NEAR’ın yanında 1 USDT de tutuluyor.
Peki ben USN mint’lemek istersem napmam gerek?
Sisteme NEAR veriyorsunuz, sistem de size karşılığı olan USN’i veriyor. Sonrasında bu NEAR stake ediliyor ve dolaşımdan çekiliyor. Tersi durumda da USN değerince NEAR geri veriliyor.
Stake edilen NEAR’lar yıllık %11 getiriye sahip. Bu yüzden her ‘epoch’ başı (15 saat) sistemde stake edilmiş NEAR ödülleri çekiliyor ve USN’e çevriliyor, bu da USN tutanlara dağıtılıyor. Bu sayede organik bir şekilde yıllık %11 faiz elde edebilirsiniz.
NEAR’lar dolaşımdan çekilip stake edildiği için hem dolaşan arz azalıyor (toplam arz değil, sadece dolaşan arz) hem de ağda stake edilmiş token sayısı arttığından ağın güvenliğine katkı sağlıyor.
Peg, On-chain arbitraj sayesinde çok daha stabil bir şekilde tutulabiliyor.
Sistemin nasıl çalıştığını şöyle anlatalım:
Eğer USN değeri düşerse NEAR satılıyor, USN basılıyor. Bunu da bir Oracle yardımıyla kontratta yapıyor. Yani klasik collateral mantığı. Tersi durumda da USN yakılıyor ve NEAR satın alınıyor. Alınan bu NEAR karşılığı da USN tutana gönderiliyor. Yani sadece USN tutmak dahi size para kazandırabilir.
Sistem mükemmel mi görünüyor? Hadi gelin eksiklerine bakalım:
Kontratlarındaki blacklist fonksiyonu: Maalesef kullanıcıların varlıkları yok edilebiliyor ve blacklist’e alınabiliyor. İlgili kodları ekliyorum. Şu anda kodlar gizli fakat gizli moda alınmadan önce kaydetmiştim. Bu merkeziyetsiz bir stabil kripto para için kesinlikle çok riskli.
USDT destekli olması: Normalde ne diyorduk? Her 1 USN için NEAR yanında ek olarak 1 USDT tutuluyor. Luna ve Frax’tan farklı olarak USN’in tek ‘death spiral’ ihtimali şu… USDT değeri sıfırlanır, piyasadaki korkuyla NEAR da değer kaybeder, bu da teminat olarak tutulan NEAR’ların USN’i 1 dolarda tutmak için yetersiz olmasına sebep olur. Ben USDT yerine Paxos sertfikalı bir stabil kripto paranın tutulmasını dilerdim.
USDT sıfırlanmadığı sürece problem görünmüyor ancak USDT’nin gerçek değeri ne kadar, bu nokta tartışılır.
Sistemin sürdürülebilir bir temelde olduğunu görüyoruz. Riskleri de iki başlıkta anlattım. Gelecekte neler olacağını göreceğiz.
Hazırlayan: @DoganNear
Ethereum, altcoin'lere olan borcunu ödemeye hazırlanıyor. Bitcoin’in 100 bin dolar bandına temasa hazır olduğu bir…
Son dönemin kripto dünyasında konuşulan 1. katman blok zinciri projelerinden SUI, ABD'li varlık yönetim devi…
Donald Trump'ın başkan seçilmesinin ardından kripto paralar konusunda bir yapı değişikliğine gitmesi beklenen ABD Menkul…
Özellikle Bitcoin ve Ether'de uzun vadeli beklemenin getirisinin ne kadar büyük olduğu bir kez daha…
Özellikle halving'in ilk günlerinde çılgınlık seviyesinde ilgi gören Bitcoin ağının meme token'ları, fiyattaki yükselişle birlikte…
ABD'de başkanlık yarışını Donald Trump'ın kazanmasıyla SEC karşısında artık çok daha güçlü bir konuma gelen…
Leave a Comment