Bu yazıya devam etmeden önce serinin önceki yazılarını okumanızı öneririz.
[toc]
Bazı kısaltmalar
ETH: Ethereum para birimi veya token’ı
ERC-721: NFT için bir standart sunan token türü
NFT (ERC-721): Non-fungible token, benzersiz token
VR: Sanal Gerçeklik
Dapp: Merkeziyetsiz Uygulama
PoC: Proof of Concept, ilke kanıtı olarak da bilinen kavram kanıtı (PoC), uygulanabilirliğini göstermek için belirli bir yöntemin veya fikrin gerçekleştirilmesi veya bazı kavram veya teorilerin pratik olduğunu doğrulamak için kullanılan bir kavramdır.
Giriş
Dijital para birimleri, milyarlarca kullanıcının finansal ekosistemde yer almasına olanak tanımaktadır. Bu nedenle, Blockchain ağlarına dayalı kripto para birimleri, adem-i merkeziyet, sınırsız ticaret ve dijital varlıkların serbest likiditede akışı fikrini benimsiyor.
Kripto ekonomi içerisinde bir oyuncu var ki, hem dijital sahipliği ve mülkiyet hakları konusunda çözüm üretiyor hem de az bulunurluk açısından gerçek hayattaki varlıkların dijital ortamda gerçek değerine ulaşabilmesini sağlamayı vadediyor. Bu özellikleri tabii ki de ERC-721 token standardından aldığını unutmamak gerekiyor.
“ERC-721, benzersiz/eşsiz tokenların yönetilmesine, sahiplenilmesine ve işlem görmesine izin vermek için akıllı bir sözleşmenin uygulaması gereken minimum bir arayüzü tanımlar. Token meta verileri için bir standart şart koşmaz veya ek işlevler eklemeyi kısıtlamaz.”
Bu sayede NFT kullanım alanları olasılıklar dahilinde sınırsızdır.
Lakin, hatırı sayılır sayıdaki sanatçı ve tasarımcı NFT konusuna sıcak bakmıyor veya işleyişi kavrayamadıkları için bu teknolojik sıçramadan ister istemez yararlanmak şöyle dursun, icra ettikleri sanata karşı bunu utanç kaynağı olarak yorumlayanlar da bir hayli fazla.
Mark Cuban (Amerikalı dolar milyarderi iş adamı ve NBA takımlarından Dallas Mavericks’in sahibi) ise şöyle diyor:
“İnsanların NFT’lerdeki gerçek büyümenin hâlâ gerçekleşmediğini anladıklarını sanmıyorum. Sanat, müzik, fotoğraflar, kısa videolar Proof of Concept için (kavram kanıtı) sadece bir başlangıç.”
Fakat konuya sanatçıların bakış açısından farklı olarak bir yazılımcı gözüyle baktığımızda NFT’lerin gerçekten düzgün bir şekilde merkezi olmayan uygulamalar üzerinde geliştirilmeleri, bildiğimiz Dapp’lere kıyasla hem daha zor hem de geliştirme süreleri daha uzun olmaktadır. Ek olarak bu alanda geliştirici bulmak hem pahalı hem de ciddi arayış içinde olmayı beraberinde getiriyor.
“Hayal ettiğiniz her şey gerçektir.” Pablo Picasso
On-chain ve off-chain kavramları
Muhtemelen yukarıdaki iki kavramı daha önce görmüşsünüzdür ancak ne oldukları kafanızda tamamen yüzde yüz anlaşılır olmayabilir.
Daha önceki yazımızda Meta verilerin öneminden ve NFT ile olan ilişkisinden bahsetmiştik. Buradaki iki kavram ise NFT destekli uygulamaların erişimi aşamasında, bu verilerin nasıl ve nerede saklanacağının belirlenmesinde devreye girmektedir.
On-chain (zincir-içi)
Geliştiriciler için ilk karar, hangi meta verilerin on-chain veya off-chain üzerinde temsil edileceğidir. Yani, “Meta verileri doğrudan token’ları temsil eden akıllı sözleşmeye mi yerleştiriyorsunuz yoksa ayrı olarak mı barındırıyorsunuz?” sorusunun yanıtını bu iki terim sayesinde belirlemiş oluyoruz.
Meta veriyi zincir üzerinde temsil etmenin faydaları şunlardır:
- Herhangi bir uygulamanın yaşam döngüsünün ötesinde token kalıcı olarak bulunur.
- On-chain mantığa göre değişebilir.
Varlıkların, orijinal yaratımlarının çok ötesinde uzun süreli bir değere sahip olması amaçlanıyorsa 1. madde önemlidir.
Örneğin, bir dijital sanat eserinin, sanatın sergilenmesi için kullanılan orijinal web sitesinin hâlâ ortalıkta olup olmadığına bakılmaksızın çağlar boyunca devam etmesi bekleniyor.
Mesela Blockchain tabanlı popüler bir oyun olan CryptoKitties söz konusu olduğunda, CryptoKitties’in yetiştirilme süreleri bazı parametrelere bağlı olarak değiştiğinden dolayı akıllı sözleşmenin içindeki “Logic”, meta verileri kendi iç durumundan okuyabilmelidir.
Off-chain (zincir-dışı)
Yukarıdaki avantajlara rağmen çoğu proje meta verilerini zincir dışı olarak depolamaktadır. Bunun nedeni ise Ethereum blok zincirinin mevcut depolama sınırlamalarıdır.
Bu nedenle ERC721 standardı, geliştiricilerin uygulamalara belirli bir öğe için meta verilerini nerede bulacağını belirtebilecekleri token URI adı verilen bir yöntem içerir.
function tokenURI(uint256 _tokenId) public view returns (string)
En basit haliyle, TokenURI yöntemi genel bir URL döndürür.
Bu meta veriler, OpenSea gibi uygulamalar tarafından öğe bilgilerinin alınabilmesi için resmi ERC721 meta veri standardına uygun olmalıdır.
Örneğin OpenSea, geliştiricileri düşünerek gelişmiş bazı meta veri standartlarını kendi açık pazar platformu üzerinden; ürünün detaylı özellikleri, animasyonlar ve arka plan renkleri gibi detaylar için “ERC721 Meta Veri Standartları” eklentisi oluşturmuş.
Meta veri görsel tasarımı
Ayrıca platform Enjin Meta Veri Standartlarını da desteklemektedir.
Off-chain saklama çözümleri
Meta verilerinizi zincir dışı depoluyorsanız hiç merak etmeyin, bu konuda çeşitli seçenekler mevcut:
Merkezi sunucular
Meta verileri depolamanın en basit yolu, bir yerdeki merkezi bir sunucu veya AWS gibi bir bulut depolama çözümüdür.
Elbette bunun dezavantajları vardır:
- Geliştirici meta verileri istediği zaman değiştirebilir.
- Proje çevrim dışı olursa (sunucu kapanırsa veya bir ağ bağlantı problemi meydana gelirse) meta veriler orijinal kaynağından kaybolabilir.
2 numaralı soruna daha iyi bir alternatif oluşturmak adına orijinal barındırma çözümü çökse bile kullanıcılara verimli bir şekilde sunulmasını sağlamak için meta verileri kendi sunucularında önbelleğe alacak birkaç hizmet (OpenSea dahil) bulunmaktadır.
IPFS
Özellikle dijital sanat alanında artan sayıda geliştirici, meta verileri zincir dışı depolamak için InterPlanetary Dosya Sistemini (IPFS) kullanıyor. IPFS, dosyanın birçok farklı konumda çoğaltılması için içeriğin bilgisayarlar arasında barındırılmasına izin veren eşler arası bir dosya depolama sistemidir.
Bu, dosyanın Hash fonksiyonuna eklenmiş hali tarafından benzersiz bir şekilde ele alındığı için, meta verilerin değişmez olmasını sağlar ve verileri barındırmaya istekli, noder’lar olduğu sürece verilerin kalıcılığı devam edecektir.
Sonuç
En büyük NFT pazarı olan OpenSea, gibi platformlar her geçen gün daha çok kullanıcı adres sayısı ve ürün işlem sayısıyla NFT alanında sıçramaların yaşanmasına büyük katkılar veriyor.
Sanat dünyası yeni nesil ekonomik alternatiflerin üretilmesine yarayan blok zincir disiplininin alt alanı olan NFT teknolojisini küçümsüyor veya reddediyor. Bunun aksini düşünen pek çok sanatçı da yok değil.
Ancak yetersiz deneyim eksikliği, regülasyon altyapılarının henüz kararlı hale gelmemiş olması, Ethereum’un NFT piyasalarında dominant olmasının beraberinde getirdiği yüksek fee oranları ve bu alana ilgisi olan ve yeni giriş yapacak kişilerin “kod bilmiyorum” ya da “bu alan çok teknikmiş” diyerek konuya ön yargıyla bakması gibi çeşitli nedenlerden dolayı NFT’nin asıl potansiyeline erişmesi hâlâ epey bir vakit alabilir gibi görünüyor.
Off-chain ve on-chain gibi çözümler sayesinde Meta Verilerin NFT alanının can damarı özelliği görmesi ve konuya ilişkin yepyeni ve çağın taleplerini karşılayacak özellikler barındırıyor olacağından hiç şüphem yok.
Tabii ki de adaptasyon süreci aşamasında tonlarca sorun çıkacaktır. Ancak, NFT’yi doğru algılamak, sınırlarını ve risklerini öğrenmek için, yetkin kişilerden ve güvenilir kaynaklardan bilgi almanızı öneririm.
Bu teknolojiyi sadece değer takası ve gelir elde etme yöntemiyle kullanmak için düşünüyorsanız epey yanıldığınızı çok geçmeden fark edebilirsiniz.
Bir sonraki bölümde
Bölüm-4: Non-Fungible Tokenlar’ın Kısa Tarihini anlatıyor olacağız ve geçmişten günümüze bazı önemli projelere de değineceğiz.
“Sanatın güzel olması gerekmez. Anlamlı olması gerekir.” – Duane Hanson
Referanslar
Daha Fazlasını Okuyun
