Avrupa Merkez Bankası, son yayımladığı rapor ile dijital para ve finans konusuna değindi ve birçok kavramın tanımını yaptı. Bu tanımların içerisinde blockchain ve kripto ekosistemini ilgilendiren tanımlar da mevcut. Amerika Birleşik Devletleri, Büyük Britanya ve Avrupa Birliği Konseyi tarafından gerçekleştirilen farklı çalışmalar içerisinde blockchain ve kripto varlıklar ile ilgili zaten farklı tanımlamalar mevcuttu. Avrupa Merkez Bankası çalışmasını yayımlarken ödeme modellerinin dijitalleşmesinin hız kazandığını, merkeziyetsiz finans ve dijital merkez bankası para birimi gibi yeni kavramların ortaya çıktığını, tüm bunlarla birlikte yenilikçi teknolojinin yükselişi ile kafa karıştırıcı ve tutarsız kullanılan terminolojilerin olduğunu, bu kavramların tanımlarının belirlenmesinin önem arz ettiğini ifade etti. Bu çalışma belirli tanımlamalar yaparken ilgili kavramların etimolojisini ve kullanımını da açıklıyor. Fazla detay ve tartışmaya girmeden bu tarz kaynakların oldukça önemli olduğunu belirtmekte fayda var. Zira, bu tür çalışmalar kavram kargaşasına son verebilir ve bireyleri farklı akılda tutucu açıklamalar sayesinde kavramlarla tanıştırabilir. En basit örnektir; stablecoin ve CBDC kavramlarını karıştıran sektöre uzak ya da yakın kimselerle tanışmak mümkün.
Peki, CBDC nedir?
CBDC (Central Bank Digital Currency), Türkçe açılımı ile Merkez Bankası Dijital Para Birimi. Avrupa Merkez Bankası tarafından yayımlanan 11 Şubat 2025 tarihli çalışmada CBDC’lerin Retail CBDC ve Wholesale CBDC olarak iki türünün olduğu belirlenmiş. Retail CBDC, merkez bankası tarafından gerçek kişiler de dahil olmak üzere geniş erişime açık elektronik biçimde ihraç edilen ödeme aracıdır. Wholesale CBDC ise sadece belirli banka ve finans kurumları tarafından erişilebilen ve bu aktörler arasında yer alan ödemeler ve özellikli finans işlerinde kullanılan bir araçtır. Retail CBDC türüne verilebilecek en güzel örnek Dijital Yuan, Wholesale CBDC türüne verilebilecek en iyi örnek de Jura Projesi’dir. Görüldüğü üzere türü ne olursa olsun CBDC’ler merkez bankaları tarafından ihraç edilen merkezi olan dijital paralardır.
Amerika güncesi
Asya tarafında kullanılan, Avrupa’da süreç deneyleri devam eden ve Türkiye’de gün yüzüne çıkmaya çalışan CBDC’nin Amerika’da vize engeline takılması ise oldukça muhtemel. ABD Merkez Bankası Jerome Powell, kendi görev süresi boyunca CBDC çıkarmayacaklarını açıkça ifade etti. Sadece Powell da değil, Başkan Donald Trump da dijital doların oluşturulması, ihraç edilmesi, dolaşıma sokulması ve kullanılmasını yasakladı. Başkanlık yetkileri dahilinde Trump’ın bu yönde geniş bir yetkisinin olup olmadığı ise sorgulanıyor.
CBDC karşıtı yasa tasarısı, Temsilciler Meclisinden geçmişti. Ancak, bu tasarının hala ne zaman oylanacağı konusunda belirsizlik güncelliğini koruyor. CBDC yasağını öngören yasanın kapsamı ise net. Federal Rezerv, Hazine Bakanlığı veya herhangi bir federal hükümet ajansının, Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) basması veya ihraç etmesi doğrudan ya da aracılı bir iş modeli fark etmeksizin yasaktır. Federal Rezerv’in, CBDC’yi bilançosunda tutması ve CBDC’yi para politikası yürütmek için kullanması da yasaktır.
Peki sebep ne?
Tasarıyı sunanlar tarafından ifade edilen gerekçeler ise oldukça açık: Güçler ayrılığı, şeffaflık, gizlilik ve ekonomik özgürlük.
“Öncelikle bu şekilde gerçekleşecek bir uygulama Fed’in birincil kredi ve yatırım rolünü üstleneceği için ekonomiyi kökten değiştirmeye meyilli olacaktır. Sonuç olarak hükümet, hangi endüstrilerin ve şirketlerin başarılı veya başarısız olacağını ve ne kadar başarılı olacağını seçmede önemli bir güç elde edecektir. ABD Anayasası, merkez bankasının kongre otoritesinden bağımsız olarak faaliyet göstermesine izin vermez ve Kongre bir CBDC oluşturulması konusunda yetkilendirme yapmamıştır. Bir Amerikan CBDC’si muhtemelen 21. yüzyılda gizlilik ve özgürlük için en büyük tehdit olacaktır. Oysa, ABD mevcut finansal sistemi CBDC’nin getireceği inovasyonu farklı araçlarla vatandaşlara zaten sağlayabilir.”
CBDC dost mu, düşman mı? Etki – tepki yasasına göre demokrasiyi güçlendiren merkeziyetsizliğe bir tepki olarak aşırı merkeziyeti sağlayan bir araç mı? Bu soruların cevaplarını uygulamada göreceğiz. ABD Kongre üyelerinin görüşlerini ise ne zaman göreceğimiz şimdilik belirsiz.
Daha Fazlasını Okuyun
