Son yıllarda Türkiye’de de oldukça sık karşılaştığımız durumlardan birisi de ponzi sistemidir diyebiliriz. En son örneğini Çiftlik Bank ile gördüğümüz ponzi dolandırıcılığı nedir, nasıl yapılıyor, nelere dikkat etmelisiniz ve nasıl ortaya çıktı?
Ponzi nedir?
Ponzi nedir? Ponzi şeması, yüksek getiri vaat eden ancak bu getirileri yeni yatırımcılardan toplanan paralarla sağlayan bir yatırım dolandırıcılığı türüdür. Bu sistem, sürekli yeni yatırımcı akışına dayanır ve genellikle yatırımcılarının paralarını geri çekmeye başlamasıyla çöker. Yani, Ponzi şeması esasında sürdürülebilir bir yatırım modeli değil, bir dolandırıcılık düzenidir.
Ponzi dolandırıcılığı örneği
Ponzi şemasını anlamak için şimdi bunu bir örnekle pekiştirelim.
Örneğin, siz ‘Yatırım Uzmanı’ adlı bir kişi olduğunuzu varsayalım. Yatırımcılara, yatırdıkları parayı sadece birkaç ay içinde ikiye katlama vaadiyle geliyorsunuz. Bu, finans dünyasında neredeyse eşi benzeri olmayan bir getiri oranıdır ve birçok kişi bu fırsata hemen atlamak isteyecektir.
İlk olarak, 10 arkadaşınızı bu ‘muhteşem’ yatırım fırsatına ikna ettiniz ve her biri size 10.000 lira yatırdı. İşte burada toplamda 100.000 lira toplamış oluyorsunuz.
Birkaç ay sonra, ilk yatırımcılara söz verildiği gibi, her birine 20.000 lira geri ödeme yaparsınız. Ancak bu parayı aslında onların yatırdığı parayla ödüyorsunuz, çünkü yatırımların kendisi herhangi bir kâr üretmiyor.
Bu noktada, 10 kişi daha bulup ikna edersiniz ve onlar da sizin ‘inanılmaz’ yatırım fırsatınıza her biri 10.000 lira yatırır. İşte bu yeni gelen 100.000 lira ile ilk yatırımcılarınıza vaat ettiğiniz getiriyi ödüyorsunuz.
Bu döngü devam ettikçe, yeni yatırımcılarınızın parası, eski yatırımcılarınıza yapılan ödemeleri finanse eder. Ancak bu sürecin sürdürülebilir olmadığını görebilirsiniz.
Eğer yeterli sayıda yeni yatırımcı bulamazsanız ya da eski yatırımcılarınızın hepsi birden paralarını geri çekmek isterse, Ponzi şeması çöker çünkü ödeme yapacak yeni para akışı olmaz.
Bu tip yatırım dolandırıcılıkları genellikle çok cazip getiri vaatleriyle yatırımcıları kendine çeker ve bu da maalesef insanların genellikle yatırımın gerçek doğasını gözden kaçırmasına neden olur.
Bu nedenle, yatırım yaparken her zaman sağduyulu ve dikkatli olmak önemlidir. Yüksek getiri vaatleri genellikle yüksek risklerle birlikte gelir ve ‘çok iyi olmak için gerçek olamayacak’ durumlar genellikle tam olarak budur.
Ponzi dolandırıcılığına yakından bakış
Ponzi şeması, ismini 1920’lerin başlarında bu tür bir dolandırıcılık düzenini kurarak meşhur olan Charles Ponzi’den almaktadır.
Bu sistem, genellikle çok yüksek getiriler ve bu yüksek getirileri hızlı bir şekilde vaat ederek yatırımcıları cezbeder. Ancak bu getirilerin, yeni yatırımcılardan elde edilen fonlarla sağlandığı ve aslında yasal bir yatırım işlemi gerçekleşmediği, çoğu kez geç fark edilir.
Ponzi şemasının özünde, sistem yatırımcılarına yüksek getiri vaat eder ve ilk yatırımcılarına ödemelerini yeni gelen yatırımcılardan toplanan paralarla yapar.
Yani aslında yatırım yapılmaz, yeni gelen paralar eski yatırımcılara aktarılır. Dolayısıyla bu sistem, sürekli yeni yatırımcıların gelmesine, yani sürekli yeni para akışına ihtiyaç duyar.
Fakat burada dikkat edilmesi gereken bir nokta, herhangi bir yatırım stratejisinin, özellikle de risk almadan yüksek getiri vaat edenlerin her zaman eleştirel bir gözle incelenmesi gerektiğidir.
Yeni yatırımcıların akışı durduğunda veya mevcut yatırımcılar paralarını geri çekmeye başladığında, Ponzi şemaları genellikle çöker. Çünkü bu durumda, sistemde dönen para miktarı azalır ve dolandırıcılar ödemeleri yapmakta zorlanır.
Sonuç olarak, Ponzi şeması, mevcut yatırımcılara yeni yatırımcılardan toplanan fonlarla ödeme yapan bir yatırım dolandırıcılığıdır.
Dolandırıcılıkta bulunanlar genellikle yüksek getiri ve düşük risk vaat eder. Ancak bu vaatler genellikle gerçekleştirilmez ve şemanın sürdürülebilirliği, sürekli yeni yatırımcıların katılımına bağlıdır.
Yatırım yaparken bu tür vaatlerle karşılaştığınızda dikkatli olmalı ve yatırımlarınızı çeşitlendirmeyi düşünmelisiniz. Bu, riski yaymanın ve olası bir dolandırıcılıktan korunmanın en etkili yoludur.
Ponzi sistemi ne zaman çöker?
Ponzi şeması genellikle yeni yatırımcıların bulunamaması ya da mevcut yatırımcıların büyük bir kısmının aynı anda paralarını çekme isteği zamanlarda çöker. Şimdi, bu iki çökme nedenini daha detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
- Yeni Yatırımcıların Bulunamaması: Ponzi şemaları, yeni yatırımcılardan gelen parayla eski yatırımcılara ödemeler yapmayı planlar. Ancak, belirli bir süre sonra, sürekli yeni yatırımcıları bulmak zorlaşır veya imkansız hale gelir. Yeni yatırımcıların akışı durduğunda, yani yeni para girişi olmadığında, Ponzi şeması çöker çünkü eski yatırımcılara vaat edilen ödemeleri yapacak fonlar tükenmiştir.
- Çok Sayıda Yatırımcının Aynı Anda Çekilmesi: Diğer bir çökme senaryosu ise, mevcut yatırımcıların birçoğunun aynı anda paralarını geri çekmek istemesidir. Dolandırıcılar genellikle yatırımcılardan gelen talepleri karşılayamazlar çünkü bu tür sistemler aslında herhangi bir gerçek kâr üretmez. Bunun yerine, yeni yatırımcılardan gelen fonlarla ödemeler yapılır. Eğer bir anda çok sayıda yatırımcı paralarını çekerse, ödeme yapmak için yeterli fon bulunmayabilir.
Bu nedenlerle Ponzi şeması, eninde sonunda çöker. Bu durum genellikle birçok yatırımcının büyük miktarlarda para kaybetmesine yol açar. Ponzi şemalarının çöküşü genellikle hızlı ve beklenmedik olur, çünkü dolandırıcılar genellikle şemanın sürdürülebilir olmadığını ve çöküşün kaçınılmaz olduğunu gizlemeye çalışırlar. Bu nedenle yatırımcılar genellikle şemanın çöküşünden hemen önce bile dolandırıldıklarının farkında olmayabilirler.
Ponzi dolandırıcılığı nasıl anlaşılır?
Ponzi şemasını anlamak için genellikle yüksek getiri vaatleri, düzensiz ödemeler, karmaşık yatırım stratejileri, kayıt dışı yatırımlar ve yeni yatırımcılara odaklanma gibi belirli belirtiler bulunmaktadır. Şimdi, bu belirtileri daha detaylı olarak inceleyeceğiz.
- Yüksek Getiri Vaatleri: Ponzi şemaları genellikle yüksek, düzenli ve genellikle riskin düşük olduğunu iddia eden getiriler vaat eder. Ancak, yüksek getirinin genellikle yüksek riskle geldiğini unutmayın. Eğer bir şey gerçekten çok iyi görünüyorsa, genellikle bir sebebi vardır.
- Düzensiz Ödemeler: Ponzi şemaları genellikle düzensiz ödemelerle veya ödeme yapmamakla karakterize edilir. Bu, yatırımcıların paralarını çekme taleplerini karşılamakta zorlanan dolandırıcıların bir belirtisidir.
- Karmaşık Yatırım Stratejileri: Dolandırıcılar genellikle karmaşık yatırım stratejileri veya anlaşılmaz iş modeli kavramları kullanır. Bu, yatırımcıları nasıl para kazandıkları konusunda kafa karışıklığına yol açar ve şüphelerini azaltır.
- Kayıt Dışı Yatırımlar: Ponzi şemaları genellikle düzenleyici kuruluşlardan veya hükümetten denetlenmez. Dolandırıcılar, yatırımlarınızı izlemek ve denetlemek için düzenleyici otoritelerden kaçınmayı tercih ederler.
- Yeni Yatırımcılara Yüksek Öncelik: Ponzi şemaları genellikle yeni yatırımcıları çekmeye yoğunlaşır, çünkü bu yeni yatırımcılar eski yatırımcılara yapılan ödemeleri sağlar. Dolayısıyla, bir yatırım şirketi veya bireyin yeni yatırımcıları çekmeye odaklandığını görürseniz, bu bir uyarı işareti olabilir.
Daha Fazlasını Okuyun
